Bu gün bütün dünyada elektrikli nəqliyyat vasitələri ətraf mühitin çirkləndirilməsi baxımından zərərsiz nəqliyyat növü kimi qəbul olunur. Ən azından belə nəqliyyat vasitələri işləyərkən ətrafa zərərli, işlənmiş qazlar buraxmırlar.

Bəs elektromobillər həqiqətən də bu qədər təhlükəsizdirlər? Elektromobillər elektromaqnit şüalanma yaradırmı? Bəs elektromobillərin şüa saçması əsaslıdır? Elektrikli avtomobildə radiasiya problemi var?

Bu suallar elektromobillər daxili yanma mühərriki ilə hərəkətə gələn avtomobiləri sıxışdırıb yollardan kənarlaşdırdıqca, aktuallığını daha da artırır.

Mütəxəssislər deyirlər ki, elektromaqnit şüalanması kosmosda yayılan maqnit sahəsinin pozulması, dəyişikliyidir. Elektrik mühərrikinin iş prinsipi növündən asılı olmayaraq elektromaqnit sahələrinin yaradılması və istifadəsinə əsaslanır. Elektrik mühərrikinin elementləri cərəyanın təsiri altında bir-birinə cəlb olunur və beləliklə hərəkətə gətirilir. Bundan əlavə, elektrik nəqliyyat vasitəsinin digər elementləri də maqnit sahəsi yaradır.

Əslində elektronların hər hansı bir hərəkəti, yəni cərəyanın özü həmişə maqnit sahələri yaradır ki, bu da ətrafdakı maqnit sahəsini narahat edir, yəni şüalanmanın yaranmasına səbəb olur. Elektrik mühərriklərinin özündən əlavə, onun mənbələrinə dartma batareyası, idarəetmə elektronikası və nəhayət, şarj cihazları daxildir. Beləliklə, qəbul edilməli olan ilk şey, elektromaqnit şüalanmasının elektrikli nəqliyyat vasitələrində mövcud olmasıdır.

Elektromaqnit şüalanması insan sağlamlığına necə təsir edir?

İnsan bədəni, kainatımızdakı hər hansı bir maddə kimi, öz növbəsində elektronları ehtiva edən atomlardan ibarətdir. Bundan əlavə, insanın sinir sistemi biocərəyanlar hesabına, yəni elektronların hərəkəti ilə də işləyir. Nəzəriyyə olaraq, hər hansı bir maqnit sahəsi və xüsusilə onun pozulması insan bədənindəki elektronların davranışına müxtəlif yollarla təsir göstərir. Radiasiyanın tezliyindən asılı olaraq, sürücünün və sərnişinlərin halının pisləşməsinə, yorğunluğa və ya bədən toxumalarının istiləşməsinə səbəb ola bilər.

Əslində, mikrodalğalı sobaların işləmə prinsipi sonuncu təsirə əsaslanır - elektromaqnit şüalanma orada da baş verir.

Radiasiyadan Mühafizə üzrə Beynəlxalq Assosiasiyanın Qeyri-İonlaşdırıcı Radiasiyadan Mühafizə üzrə Beynəlxalq Komissiyası (ICNIRP) elektromaqnit şüalarının insan sağlamlığına təsirini öyrənir. O, həmçinin elektromaqnit şüalanması üçün maksimum standartları hazırlayır və müntəzəm olaraq yeniləyir. Bu standartlara riayət etmək məcburi deyil, lakin əksər ölkələr onlara riayət etməyə çalışırlar. Elektromaqnit dalğalarının insanlara təsiri bu günə qədər az öyrənilən sahədir. ICNIRP standartlarını aşmaq insanın dərhal xəstəliyi və ya ölümü demək deyil. Daha doğrusu, bunlar aşılmadığı təqdirdə sağlamlığa heç bir təsir etməyəcəyinə zəmanət verən qoruyucu standartlardır. Lakin standartlar aşıldıqda nə baş verəcəyi elmin hələ dəqiq bilmədiyi bir məsələdir.

Mütəxəssislər qeyd edirlər ki, ümumilikdə yer üzündə həyatın başlanğıcından bəri orqanizmlər elektromaqnit sahələrinin və elektromaqnit şüalarının təsiri altında mövcud olub. Üstəlik, bunsuz Yerdəki həyat prinsipcə qeyri-mümkün olardı. Fakt budur ki, biz sözün birbaşa mənasında nəhəng elektrik generatorunda yaşayırıq. Ən son geoloji məlumatlara görə, planetimizin mərkəzində rotor rolunu oynayan, maye metal qabığında fırlanan və əslində stater kimi xidmət edən bərk metal nüvə var.

Nəticədə Yerin elektromaqnit sahəsi yaranır ki, bu da günəş radiasiyasını əks etdirir, əks halda yer üzündə - ən azı quruda həyat üçün ölümcül təhlükə yarana bilər.

Yerin maqnitliyi o qədər güclüdür ki, onu ən sadə cihaz - kompasla aşkar etmək olar. Lakin bu, elektromaqnit şüalanmasının yeganə mənbəyi deyil. Elektrik cərəyanının axdığı tamamilə hər hansı bir obyekt elektromaqnit şüalanması yaradır. Bura mobil telefon, kompüter, tozsoran və hətta evinizin divarlarındakı elektrik naqilləri də daxildir. Elektromaqnit şüalanmasının ən güclü mənbəyi məişət mikrodalğalı sobadır. Elektrikli avtomobil insanlara təsir edən elektromaqnit şüalanma mənbəyidir. Və ən güclüsü deyil.

Belə olan halda elektromobillər nə qədər təhlükəlidir?

Sınaq nəticələri göstərir ki, elektromobil mühərriki nə qədər güclü olarsa, elektromaqnit şüalanması da bir o qədər güclü olar. Elektrikli nəqliyyat vasitələrinin geniş istifadəsindən bəri, yəni son 20 il və ya daha çox müddət ərzində onların elektromaqnit təsiri ilə insanlar üzərində çoxlu araşdırmalar aparılmışdır. Amerikada, Avropada və Çində aparılan araşdırmalar göstərib ki, elektromobillərin heç biri ICNIRP standartlarından kənar çıxmır.

Yəni radiasiya problemi salonda olan insanların sağlamlığı üçün təhlükəli həddə deyil. Təbii ki, elektromobillərdə elektromaqnit şüalanma var. Lakin onun səviyyəsi, məsələn, mikrodalğalı sobadan daha aşağıdır. Eyni zamanda, bütün əsas avtomobil istehsalçıları elektromaqnit şüalarının azaldılması üçün tədbirlər görür. Və hər kəs elektromobillərin səmərəliliyini artırmağa çalışır. Elektromaqnit şüalanma səviyyəsini azaltmaq üçün avtomobil istehsalçıları bir sıra tədbirlər həyata keçirirlər. Bu, ilk növbədə, radiasiya mənbələrini insanlardan uzaqlaşdıraraq yerləşdirmə yolu ilə əldə edilir.

İkincisi, sistemin özünün səmərəliliyini artırmaqla. Nəhayət, müasir elektrik nəqliyyat vasitələrinin idarəetmə elektronikası indi radiasiya səviyyələrinin artmasına cavab verə və sistemin iş parametrlərini bu səviyyəni azaltmaq üçün tənzimləyə bilir. Beləliklə, biz elektrik nəqliyyat vasitələrinin və ya hibridlərin elektromaqnit şüalanmasının insan sağlamlığına mənfi təsirini sübut edən heç bir araşdırma tapa bilmədik.

Nəhayət, xatırlamaq yerinə düşər ki, kütləvi elektrik nəqliyyatı elektromobillərlə başlamayıb. Hətta heç vaxt elektromobil sürməyənlər də müntəzəm olaraq tramvaylara, elektrik qatarlarına və nəhayət, metroya minirlər. Metro vaqonları isə elektrik avtomobili ilə eyni şəkildə idarə olunur. Yalnız tunellərin divarları boyunca çəkilmiş kabellər də var və relslər boyunca cərəyan axır, buna görə də daha çox elektromaqnit şüalanma mənbələri ola bilər.

Elektromobillərin təhlükəli olduğuna inansaq nə olacaq?

Elektromobillərdən gələn elektromaqnit şüalanma təhlükəsinin hələ də qaldığına inananlar var və həmişə olacaq. Bu şüalanmadan qorunmaq üçün qalaydan papaq taxmaq vacib deyil, lakin diqqət edilməli məqamlar var. Bütün elektromaqnit şüalanma mənbələri elektrik avtomobilinin alt hissəsində yerləşir.

Araşdırmalar göstərir ki, avtomobildə maqnit sahələrinin gücü ayaqların ətrafında ən yüksəkdir və baş səviyyəsində demək olar ki, yox olur. Eksperimental olaraq sübut edilmişdir ki, elektromaqnit şüalanma ən çox sürücünün arxasında oturan sərnişinə, ən az isə ön sərnişinə təsir edir. Sürücü və ikinci arxa sərnişin təxminən bərabər miqdarda radiasiyaya məruz qalır, ona görə də bu məlumat əsasında oturacaqlarınızı seçin.

Ən yüksək radiasiya səviyyəsi kəskin sürətlənmə və kəskin regenerativ əyləc zamanı əldə edilir. Ölçülmüş hərəkətlə onun səviyyəsi aşağı olur. Elektrikli avtomobil sürətlə doldurulduqda çox güclü elektromaqnit sahəsi yaranır.

Sürətli şarj zamanı elektromobilin yanında olmamaq, xüsusən də onun içərisində oturmamaq daha yaxşıdır. Simsiz şarj cihazları da az "təhlükəli" deyil. Hələlik belə cihazlar o qədər də yayılmayıb. Lakin gələcəkdə onlar geniş yayıla bilər. Xüsusilə şarj cihazı ilə qəbuledici cihaz arasında dayanmaq da məsləhət deyil. Nəhayət, kardiostimulyator kimi implantasiya edilmiş elektron cihazları olan insanlar elektromobilə minməzdən öncə, həkimlə məsləhətləşməlidirlər.

İnternetdə bir çox video var ki, burada elektrikli avtomobil alətləri elektrik avtomobilinin radiasiya səviyyəsində kəskin sıçrayışları göstərir.

Qeyd etmək lazımdır ki, bu videolardakı cihazlar elektromaqnit şüalanmanın özünü deyil, yalnız onun səviyyəsindəki dəyişikliyi qeyd edəcək şəkildə kalibrlənir. Yəni, onlar, sanki, təbii fondan qorunurlar. Əgər onlar elektromaqnit sahəsinin mütləq dəyərlərini göstərsəydilər, dəyişikliklər əhəmiyyətsiz görünürdü. Əks halda, elektrik avtomobillərindəki kompas sadəcə işləməzdi.

E.MƏMMƏDƏLİYEV,
Musavat.com