Həm İsraili, həm də İranı dəstəkləyə biləcək dövlətlər hazırda aktiv müşahidəçi statusuna üstünlük verirlər... İrana dəstək verə biləcək dövlətlərin qərarları böyük ölçüdə İsrailin müttəfiqlərinin davranışlarından asılı olacaq...

Yaxın Şərq onilliklər boyu dünyanın əsas xaos məkanı olub. Ancaq hazırda bu region öz tarixinin ən təhlükəli mərhələsindən keçməyə məhkum edilməkdədir. Böyük ehtimalla hazırda Yaxın Şərqdə cərəyan edən hərbi-siyasi proseslər bu regionun gələcək taleyini birmənalı şəkildə müəyyən edəcək. Və Yaxın Şərqin yenidən dizayn olunmasında hansı strateji hədəflərin ön planda tutulduğu dəqiqləşmiş olacaq.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, İsrailin İrana nə vaxtsa, hücum edəcəyi qətiyyən şübhə doğurmurdu. Əslində, rəsmi Tel-Aviv uzun müddətdən bəri buna hazırlaşdığını da gizlətmirdi. Böyük ehtimalla əvvəlcə HƏMAS-a, ardınca da Hizbullaha qarşı hərbi əməliyyatlar İranın vurulmasına hazırlıq xarakteri daşıyırdı. Çünki həmin hərbi əməliyyatlar İranın proxy qüvvələrinin böyük ölçüdə sıradan çıxarılması ilə nəticələndi. Və İran İsrail qarşısında demək olar ki, kənar müttəfiqsiz qalmış oldu.

Məsələ ondadır ki, İsrailin İrana qarşı hərbi zərbələrinə sadəcə, qınaq bəyanatlarından başqa elə bir ciddi beynəlxalq reaksiya müşahidə edilmir. Yəni, hazırda İran hələlik İsrail qarşısında müəyyən mənada, təklənmiş duruma düşmüş kimi görünür. Ona görə də, rəsmi Tehran bütün hərbi resursları ilə müqavimət göstərməyə çalışsa da, İsrail hələlik müəyyən üstünlüyə malik tərəf təsiri bağışlayır. Və bu baxımdan, Yaxın Şərqin gələcək taleyini müəyyən edə biləcək İran-israil savaşının necə nəticələnəcəyi müəmmalı xarakter daşıyır.

Maraqlıdır ki, İran İsrail savaşı ilə bağlı bir neçə ehtimal mövcuddur. Əsas ehtimal Yaxın Şərqin yenidən dizayn olunmasına qərar vermiş ABŞ, Böyük Britaniya, Almaniya və Fransanın bu savaşa aktiv müdaxilə etməsi ilə bağlıdır. Belə ki, İsrailin İrana hücum planının məhz ABŞ-la ortaq hazırlandığı qətiyyən şübhə doğurmur. Xüsusilə də, Ağ Evin hələlik aktiv müşahidəçi rolunda çıxış etməsi də belə düşünməyə əsas verir. Və ona görə də, İranın hərbi müqavimət immunitetinin səviyyəsi ABŞ-ın savaşa müdaxilə qərarına birbaşa təsir göstərə bilər.

Belə anlaşılır ki, əgər, İran İsrail ilə hərbi qarşıdurmada effektiv nəticə qazanarsa, onda ABŞ öz hərbi potensialı ilə savaşa qatılacaq. Hətta İsrailin hərbi zərbələri savaş planının hədəflərindən uzaq qalacağı təqdirdə belə, ABŞ bu müharibənin iştirakçısına çevrilə bilər. Ona görə də, Ağ Ev hər imkanda ABŞ-ın savaşa hər an qoşulmağa hazır müşahidəçi olduğunu qabardır. Əks halda, Ağ Ev İsrailə təzyiq göstərməklə, savaşı dərhal dayandıra bilərdi.

Təbii ki, ABŞ-ın İran-israil savaşına hansısa bəhanə ilə müdaxilə ehtimalı ən təhlükəli variantdır. Çünki bu halda, savaşın qlobal xarakter alma ehtimalının da önü açılmış olacaq. ABŞ-ın ardınca Böyük Britaniya, Almaniya və Fransa da bu müharibədə müxtəlif keyfiyyətdə qatılmaq məcburiyyətində qalacaq. Və bu, birmənalı şəkildə müharibənin əhatə dairəsinin daha geniş areala yayılması ilə bağlı təhlükəni ön plana keçirmiş olacaq.

Məsələ ondadır ki, hələlik aktiv müdaxiləyə həvəs göstərməyən Çin və Rusiya hərbi proseslərin davamında İranın yanında yer almaq məcburiyyətində qala bilər. Əslində, Rusiyanın İsrailə qarşı qınaq bəyanatına paralel olaraq, Çin İrana dəstək verə biləcəyini qətiyyən gizlətmir. Belə ki, bəzi məlumatlara görə, rəsmi Pekin artıq İrana silah-sursat göndərməyə başlayıb. Bunun ardınca isə Çinin öz müasir hərbi texnologiyası ilə savaşa qatılaraq, ABŞ və İsrailə ciddi problemlər yarada biləcəyi qətiyyən istisna deyil. Və bu, baş verərsə, Ukrayna savaşından daha dəhşətli qlobal müharibə qaçılmaz olacaq.

Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, nüvə dövləti olan Çinin bu savaşa açıq müdaxilə məcburiyyətində qalması hərbi prosesləri növbəti təhlükəli mərhələyə keçirə bilər. Belə ki, bu halda, ABŞ və Qərbin çəkildiyi digər nüvə dövləti Şimali Koreyanın da İrana dəstək düşərgəsinə yerləşə biləcəyi qətiyyən istisna deyil. Belə olacağı təqdirdə, qüvvələr nisbəti ABŞ və müttəfiqlərinin əleyhinə də çevrilə bilər. Və bu baxımdan, ABŞ-ın hələlik aktiv müşahidəçi mövqeyinin arxasında da məhz bu önəmli faktor gizlənir.

Nəhayət, Rusiyanın da İranı fəal müdafiə etmə ehtimalı qətiyyən istisna deyil. Belə ki, bu iki dövlət arasında strateji tərəfdaşlıq müqaviləsi mövcuddur. Rəsmi Tehran İsrailin hücumundan dərhal sonra həmin sənədi ratifikasiya etdi. Düzdür, bu sənəd tərəflərin üzərinə hərbi müdafiə öhdəliyi yükləmir. Ancaq xarici hərbi müdaxiləyə qarşı ortaq fəaliyyət imkanlarının səfərbər olunmasına münbit şərait yaradır. Və bu baxımdan, Rusiya qlobal məkanda İranın strateji maraqlarını təmsil etmək hüququ qazanmış kimi görünür.

Təbii ki, bütün bunlar hələlik yalnız ehtimallardır. Çünki həm İsraili, həm də İranı dəstəkləyə biləcək dövlətlər hazırda aktiv müşahidəçi statusuna üstünlük verirlər. İrana dəstək verə biləcək dövlətlərin qərarları böyük ölçüdə İsrailin müttəfiqlərinin davranışlarından asılı olacaq. Əgər, Çin, Rusiya və Şimali Koreya İran ətrafında baş verən hərbi prosesləri öz gələcək talelərinə qarşı real təhlükə olaraq, görərlərsə, onda yeni qlobal savaş qaçılmaz ola bilər. Və bu halda, Yaxın Şərqdə müharibənin uzun müddət davam edəcəyi təqdirdə, üçüncü dünya savaşına çevrilmə ehtimalı artmış olacaq.

Elçin XALİDBƏYLİ,
Siyasi ekspert,
"Yeni Müsavat" Media Qrupu