Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Ermənistan Başkənddən əl çəkmir - anklavlar düyünü
Azərbaycan bunun müqabilində İrəvanla bu kəndi razılaşdıra bilər...
“Ermənistan ərazisində Azərbaycana məxsus anklavlar var”. Bunu Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan deyib. “Eksklav-anklavlar mövzusuna gəlincə, mən əvvəllər bu mövzuya ətraflı toxunmuşam və bu da həll edilməli olan məsələdir. Hətta mən və Ermənistan hökuməti, Ermənistanın heç bir hökuməti eksklav-anklavlar məsələsindən imtina edə bilməz”, - baş nazir qeyd edib.
Paşinyan bunların suveren Azərbaycan əraziləri olduğunu, bunun Almatı bəyannaməsində əks olunduğunu vurğulayıb. Paşinyan Gədəbəy rayonu ərazisində yerləşən Başkəndin də onlara məxsus olduğunu iddia edib.
Xatırladaq ki, Ermənistan ərazisində Azərbaycana qaytarılmalı olan Sofulu, Kərki, Barxudarlı və Yuxarı Əskipara kəndləri yerləşir. Başkənd Azərbaycan torpağıdır və SSRİ dövründə digər ərazilərimiz kimi “otlaq və əkin sahəsi” adı altında ermənilərə bağışlanıb. Digər tərəfdən, bu kəndin strateji əhəmiyyəti onun qaytarılmasının Azərbaycana təkcə coğrafi yox, hərbi baxımdan da itkilər vəd edir. Bu vəziyyət “anklavlar məsələsi necə həll edilməlidir” sualını ön plana çıxarır.
Ekspertlərə görə, həll yollarından biri kəndlərin “barter” edilməsidir - Başkənd bizdə qalır, Qazaxın üç kəndi və Kərki ermənilərdə. Ermənistan bunda maraqlıdır. İrəvan anlayır ki, Başkəndi alsalar da, erməni əhalisinin burada yaşaması qeyri-mümkün olacaq: SSRİ dövründə kənddə yaşamış ermənilər geri qayıtmaq istəmədiklərini bildiriblər. Kərki kəndi Azərbaycana Ermənistanın Şimal-Cənub magistral yoluna, Qazaxın üç kəndi isə Ermənistan-Gürcüstan magistral yoluna nəzarət etmək imkanı verir.
Bəs bu düyün necə çözüləcək?
Əli Orucov
Politoloq Əli Orucov “Yeni Müsavat”a açıqlamasında Paşinyanın bu iddialarının Ağ Evdə paraflanan sülh sənədinə birbaşa zidd olduğunu söylədi: “Avqustun 8-də Ağ Evdə prezident Donald Trampın vasitəçiliyi ilə prezident İlham Əliyev və baş nazir Nikol Paşinyanın ”Azərbaycan Respublikası və Ermənistan Respublikası arasında sülhün və dövlətlərarası münasibətlərin təsis olunması haqqında saziş"in paraflanması Bakının yürütdüyü xarici siyasətinin təntənəsi və cəbhədə qazanılan qələbənin diplomatik davamı idi. Həmin sənəd demək olar ki, Azərbaycanın irəli sürdüyü təkliflər əsasında hazırlanıb. Bu tarixi hadisə həm də Cənubi Qafqazda dayanıqlı sabitliyə, sülhə, təhlükəsizliyə, rifaha və əlaqələrin möhkəmləndirilməsinə yeni imkanlar açılmasını daha da yaxınlaşdırdı. Sazişin 1-ci bəndinin şərtlərinə görə tərəflər keçmiş SSRİ respublikaları arasında sərhədlərin müvafiq müstəqil dövlətlərin beynəlxalq sərhədlərinə çevrildiyini və beynəlxalq birlik tərəfindən bu şəkildə tanındığını təsdiq edərək, bir-birinin suverenliyini, ərazi bütövlüyünü, beynəlxalq sərhədlərinin toxunulmazlığını və siyasi müstəqilliyini tanıyırlar. Paraflanmış sazişə uyğun olaraq Ermənistan işğal altında saxladığı Azərbaycanın 4 kəndini (Kərki, Sofulu, Barxudarlı və Yuxarı Əskipara) azad etməlidir. Həmin kəndlərdən biri Naxçıvana, qalan üçü isə Qazax rayonuna daxildir. Kərki kəndində ermənilər məskunlaşdırılsa da, Sofulu, Barxudarlı və Yuxarı Əskipara ermənilər tərəfindən yandırılıb, məhv edilib. Ermənistan Gədəbəyin Başkəndinə iddia edir. Əgər paraflanan saziş əsas götürülsə ərazilər qaytarılmalıdır. Lakin burda diqqətçəkən vacib nüans mütləq nəzərə alınmalıdır. O da Başkəndin əzəli Azərbaycan ərazisi olmasıdır. Həmin torpaqlar keçmiş SSRİ-nin müstəmləkəsi dövründə Moskva tərəfindən Azərbaycanın rəyi nəzərə alınmadan Ermənistana otlaq sahəsi kimi ərməğan edilib. Qanunsuz olaraq da, orada sonradan ermənilərin məskunlaşdırılması aparılıb. Heç bir halda Başkənd Ermənistana verilə bilməz. Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı qəhrəman gədəbəylilərin əzmkarlığı sayəsində tarixi ədalət bərpa edilərək Başkənd əsl sahiblərinə qaytarılıb. Başkənd hüquqi baxımdan da Azərbaycanın tərkibində qalmalıdır. Çünki 30 avqust 1991-ci il Ali Sovetin növbədənkənar sessiyasında gərgin müzakirələrdən sonra “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyini bərpa etmək haqqında” bəyannamə qəbul olunub. Sənəddə Azərbaycan Respublikasının 1918-1920-ci illərdə mövcud olmuş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin varisi olduğu vurğulanıb. 1991-ci il oktyabrın 18-də Ali Sovetin sessiyasında tarixi sənəd -Dövlət Müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktı qəbul edilib. Bu sənədə görə, Azərbaycan ADR-in varisidir və Rusiya tərəfdən işğala məruz qalıb. Eyni zamanda SSRİ-nin təşkili haqqında 1922-ci il 30 dekabr tarixli müqavilə etibarsız hesab edilib. Odur ki, Ermənistanın Başkəndə iddia etməsi ölkəmizə qarşı ərazi iddiası kimi başa düşülməlidir və bu da Ağ Evdə paraflanan sülh sazişinə ziddir".
Politoloq sülh üçün Azərbaycanın Ermənistana kifayət qədər ərazi güzəştlər etməsindən də söz açdı: “Nəinki Başkənd, Göyçə və Zəngəzur da SSRİ dövründə Ermənistana hədiyyə edilib. Yuxarıda sadalanan sənədlərə istinad etsək, o zaman Bakı SSRİ dövründə Ermənistana qanunsuz verilən bütün əraziləri tələb etməkdə tam haqlıdır. Ancaq bunu etmir. Düşünürəm ki, bunun müqabilində İrəvanla Başkəndin Azərbaycanın tərkibində saxlanılması razılaşdırıla bilər. Bununla belə, Bakı yenə xoş məram göstərib Ermənistanın dünyaya açılmasına, iqtisadi, ticari, tranzit və digər sahələr üzrə inteqrasiyasına şərait yarada bilər. Gələcəkdə özünü necə aparmasından asılı olaraq enerji təhcizatına dəstək verməyi də nəzərdən keçirmək mümkündür. Bu da nəticə etibarı ilə İrəvanın Rusiyanın inhisarından çıxarılmasına və iqtisadi müstəqillik qazanmasına gətirib çıxarardı. Həmçinin sülh müqaviləsinin imzalanmasından və münasibətlərin normallaşmasından sonra çox ehtimal ki, Ermənistan Azərbaycanın bazarlarına və iqtisadi məkanına çıxmaq imkanı qazanacaq. Bütün bunlar detallı şəkildə tərəflər arasında müzakirə predmetidir.
Strateji və təhlükəsizlik tərəflərinə gəlincə, Ermənistana Başkəndin verilməsi Azərbaycana gələcəkdə müəyyən problemlər yarada bilər, Başkənd elə bir geostrateji məkanda yerləşir ki, ordan Azərbaycanın böyük bir hissəsini tam nəzarətdə saxlamaq mümkündür. Orda ermənilərin yenidən məskunlaşması və daimi yaşaması ağılabatan deyil. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Ermənistandan fərqli olaraq Azərbaycan ərazilər işğal etməyib ki, geri qaytarsın. Lakin İrəvan istəsə də, istəməsə də, 4 kəndi işğaldan azad etməlidir. Heç bir halda ərazi mübadiləsindən, yaxud geri qaytarılmadan söhbət gedə bilməz. Bayaq da izah etdiyimiz kimi, həm hüquqi, həm də tarixi ədalətin bərpası baxımından buna getmək qətiyyən olmaz. Mənəvi cəhətdən də bunu uyğun saymıram. Qalib dövlət bizik, şərtləri də biz diktə etməliyik, dünya təcrübəsində həmişə belə olub".
Cavanşir ABBASLI,
“Yeni Müsavat”
XƏBƏR LENTİ
30 Avqust 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ