Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Neft və qaz nəhəngi niyə Rusiyadan qaz alır? – İranın enerji paradoksu
İyul ayında İranın Rusiyadan ildə 300 milyon kubmetr qaz idxal edəcəyi açıqlanması, kifayət qədər ehtiyatlara malik olsa da, tez-tez qıtlıqla üzləşən iranlılar üçün xoş xəbər sayılmayıb.
Musavat.com-a açıqlamasında iqtisadçı Eyyub Kərimli bildirib ki, İranın neft və qaz nəhəngi niyə Rusiyadan enerji alır sualı ciddi iqtisadi və strateji səbəblərlə izah olunur.
İqtisadçının sözlərinə görə, İranın o zamankı neft naziri Cavad Ovci bu müqaviləni “enerji diplomatiyasının şah əsəri” adlandırıb. Lakin iranlılar maraqlanırdılar ki, dünyada ikinci ən böyük qaz ehtiyatlarına – 17 faizə, qlobal neft ehtiyatlarının isə 9,54 faizinə malik bir ölkənin 2022-ci ildə Ukraynaya təcavüzündən sonra planetin böyük hissəsi tərəfindən sanksiyalara məruz qalmış bir ölkədən enerji idxal etməsi niyə zərurət olub?
Sanksiyalar, sərmayə çatışmazlığı və yanlış idarəçilik illərdir İranın enerji sənayesini narahat edir. İran uzun müddətdir qonşu Türkmənistandan qaz idxal edir, lakin borc ödənilmədiyi üçün bu tədarük bəzən tam təmin edilmir. 2022-ci ilin dekabrında naziri Cavad Ovci xəbərdarlıq edib ki, əgər İran neft və qaz sektoruna 240 milyard dollar investisiya cəlb edə bilməsə, ölkə xalis enerji idxalçısına çevriləcək.
Eyyub Kərimli
Sanksiyalardan əziyyət çəkməyən qonşular son 20 ildə xarici sərmayə və texnologiyanın köməyi ilə enerji istehsalını artırıblar. Bu, İran üçün əlavə problem yaradır, çünki o, qonşu ölkələrlə çoxlu neft və qaz yataqlarını bölüşür və hasilatın artması İranın potensial gəlirlərini azaldır.
İran qonşularla 28 yatağı paylaşır: 15-i Fars körfəzinin suları altında, 12-si İraqla, 5-i BƏƏ ilə, 4-ü Səudiyyə Ərəbistanı və 4-ü Qətər ilə, 1-i Oman, Küveyt və Türkmənistanla. Bu yataqlar İranın hasil edilə bilən neftinin 20%-ni və qaz ehtiyatlarının 30%-ni təşkil edir. Lakin Neft Nazirliyinin məlumatına görə, 28 birgə yataqdan yalnız 15-i fəaliyyət göstərir, digər 13 yataq hələ hasilat mərhələsinə çatmayıb.
İranın ləng tərəqqisi daxili investisiyalara əsaslanmasının nəticəsidir. Son 2,5 ildə neft sənayesinə orta hesabla hər il 6,5 milyard dollar sərmayə qoyulub. İran parlamentinin araşdırma mərkəzinin məlumatına görə, 1990-cı illərdə neft və qaz layihələrinə illik investisiya 18 milyard dollar olsa da, 2010-cu illərin əvvəllərində 7 milyard dollara, 2017-ci ildən isə 3 milyard dollara düşüb.
Bundan əlavə, mövcud enerji infrastrukturunun pisləşməsi ilə İran həm yeni hasilatı itirir, həm də köhnə yataqlardan hasilat azalır. Neft Nazirliyi və ABŞ Enerji İnformasiya Administrasiyası bildirir ki, İranın neft hasilatının 80%-i köhnə yataqlardan əldə edilir ki, bu da hasilatın illik 8–10% azalmasına səbəb olur.
Neft hasilatının sürətlə azalmasının qarşısını almaq üçün İran köhnə neft yataqlarına gündə təxminən 300 milyon kubmetr qazı yenidən vurmalıdır. Mövcud rəsmi məlumatlara görə, 2017-ci ildə qazın təkrar vurulması yalnız 80–90 MCM/gün təşkil edib. Əgər tələb olunan qaz tədarük edilməsə, layda 2,3–2,7 milyard barel xam neft qalacaq və heç vaxt çıxarılmayacaq. Bu da 115–135 milyard dollar dəyərində gəlir itkisi deməkdir.
İqtisadçı Eyyub Kərimli vurğulayır ki, İranın nüvə proqramına görə tətbiq edilən sanksiyalar, habelə bölgədə yaraqlı qruplara dəstək, ölkənin iqtisadi təməlini ciddi şəkildə sarsıdıb. Həmçinin bu, keçmiş orta sinif əhalisini yoxsulluğa sürükləyib.
Büdcə üçün neft ixracı vacib olduğundan, istehsalın qorunması ölkəni iqtisadiyyatını şaxələndirməyə, xidmətlər, vergilər və qeyri-neft ixracına arxalanmağa məcbur edir. Lakin İranın tərəqqi əldə etməsi üçün sanksiyaların yumşaldılması vacibdir ki, bu da xarici və müdafiə strategiyalarında güzəştləri tələb edir.
Xalidə GƏRAY,
Musavat.com
XƏBƏR LENTİ
28 Avqust 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ