Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Şəkərə satılanlar, ölümə meydan oxuyanlar - yəhudilərin nasistlərə qarşı faciəvi üsyanı
3 sentyabr 1942-ci ildə yəhudilərin saxlanıldığı ərazidə üsyan baş verib. Həmin gün nasist Almaniyasının təhlükəsizlik xidmətinin bölmələri və onların əməkdaşları ətraf ərazilərin hər yerindən Brest bölgəsindəki Laxva kəndinə sürgün edilən təxminən iki min mülki yəhudini öldürmək niyyətində olublar.
Belarusun qərbində yerləşən Laxva kənd təsərrüfatı, ticarət və sənətkarlıqla məşğul olan bir çox yəhudinin evi olub. 1939-cu ildə Laxva Belarus SSR-in Brest vilayətinin tərkibinə daxil edilib. İki il keçməmiş, II dünya müharibəsinin elə ilk günlərində faşist işğalçıları bu diyara daxil olublar.
Almanlar işğal etdikləri ərazilərdə “yeni nizam”a həmişə yəhudilərin təqibi ilə başlayıblar. Onlar Laxvanın yaxınlıqdakı yaşayış məntəqələrindən bu millətdən olan çoxsaylı mülki şəxsləri bir əraziyə toplamağa başlayıblar. 1942-ci il aprelin 1-də orada getto yaradılıb.
Kənddə zorla məskunlaşdırılanlara yalnız minimum əşya və yemək götürməyə icazə verilib. Kəndin mərkəzində kiçik bir ərazidə (təxminən 40-50 evə bitişik torpaq sahələri) iki mindən çox insan yerləşdirilib, ərazi tikanlı məftillərlə hasarlanıb.
1942-ci ilin yayında Belarus, Ukrayna və Baltikyanı ölkələrdə olan bir çox yəhudi gettolarında silahlı üsyanlar hazırlayan gizli təşkilatlar geniş vüsət alıb. Laxvada isə gizli təşkilat İshak Roxçin, Oşer Heyfets, David Feynberq, Aron Uşman və Moyşa-Leyba Heyfets tərəfindən idarə olunub. Təşkilat kommunistlərdən tutmuş müxtəlif siyasi təriqətlərdən olan insanları birləşdirib. Odlu silahların əldə edilməsi böyük problem olduğundan, onlar balta, bıçaq və dəmir barmaqlıqlar yığıblar.
1942-ci il sentyabrın 2-də gələn xəbərlər silahlı üsyana hazırlıq işlərini sürətləndirib. Məhkumlar öyrəniblər ki, yerli kəndlilər gecə vaxtı yəhudi qəbiristanlığının yaxınlığında böyük çuxurlar qazmağa məcbur edilib. Bunun səbəbini anlamaq çox çətin də olmayıb. Almanlar yəhudilərin kütləvi qətlini həyata keçirmək üçün silahlı təhlükəsizlik xidməti dəstəsini daşıyan üç yük maşını saxlanma ərazisinə göndəriblər.
Bir çox oxşar əməliyyatlarda olduğu kimi, almanlar əməkdaşlıq edənlərdən istifadə etmək qərarına gəliblər. Bir dəstə artıq Laxvada fəaliyyət göstərib, onun döyüşçülərinin bəziləri yəhudilərlə bərabər dinc yaşayan yerli sakinlər olub. Ona yerli polisin rəhbəri İvan Babçenok rəhbərlik edib. Qonşu kəndlərdən daha iki dəstə gəlib. Ümumilikdə, əməliyyata 500-ə qədər silahlı şəxs cəlb edilib.
1942-ci il sentyabrın 2-dən 3-nə keçən gecə gizli özünümüdafiə dəstələri yığıncaq keçirərək fəaliyyət planı hazırlayıb. Səhər almanlar və polislər yəhudiləri evlərindən qovaraq əvvəlcədən hazırlanmış çuxura aparmağa cəhd ediblər. Həmin vaxt yerli Judenratın (işğal olunmuş ərazilərdə nasistlər tərəfindən yaradılmış marionet yəhudi özünüidarə orqanı – red.) sədri Berl Lopatin binanı yandırıb. Bu, siqnal rolunu oynayıb. Döyüşçülər digər evləri yandırıblar, sonra isə yaranan xaosda cəza qüvvələrinə hücum ediblər.
Şiddətli döyüşlərdə çoxları ölüb, lakin silahları ələ keçirən məhbuslar nasistlərin müqavimətini sındırıblar və uğur qazanıblar. Almanlar və onların əlaltıları açıq şəkildə belə şiddətli müqavimət gözləməyib. Minə qədər yəhudi onların kordonunu yarıb və çoxu meşədə gizlənməyə müvəffəq olub.
Lakin evlərdə qalan bütün yəhudilər qətlə yetirilib. Bundan əlavə, almanlar yerli sakinlərə hakimiyyət orqanlarına təhvil verdikləri hər yəhudi üçün iki kiloqram şəkər vəd edib. Bir neçə gündə 350-yə qədər adam əsir götürülüb, hamısı da öldürülüb. Sağ qalanların çoxu partizan dəstələrinə qoşulub və həlak olmuş qohumlarının və dostlarının qisasını alıb. Bəziləri döyüş tapşırıqlarını yerinə yetirərkən həlak olublar.
Tarixçilərin hesablamalarına görə, həmin yəhudilərdən yüzdən bir qədər çoxu müharibənin sonuna qədər sağ qalıb. 1944-cü ilin iyulunda Laxva azad edilib. Burada faşist işğalçılarının vəhşiliklərinin araşdırılması üzrə fövqəladə komissiya yaradılıb. Kütləvi məzarlıqda 698-i qadın və 724-ü uşaq olmaqla 1946 cəsəd aşkarlanıb. Bu və digər dəhşətli soyqırım aktlarında iştirak edən cəza qüvvələrinin sağ qalan üzvlərindən bir neçəsi uzun illərdən sonra təkcə SSRİ-də deyil, Almaniyada da məhkəmə qarşısına çıxarılıb.
Laxva gettosundakı üsyan bu cür ilklərdən biri olsa da, geniş ictimaiyyətə məlum olmayıb.
İlkin Nəcəf, xüsusi olaraq Musavat.com üçün
ƏLAQƏLİ XƏBƏRLƏR
XƏBƏR LENTİ
26 Sentyabr 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ