Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Ad məsələsi – Dədə Qorqud presedenti unudulub…
Bu il 534 uşağa Hüseyn, 517 körpəyə Əli, 516 çağaya Yusif, 388 cıqqılıya isə Ömər adı verilibmiş.
Təxminən 15 ildən çoxdur ki, Yusif ən populyar adlar sırasındadır və bu, fenomen “Həzrət Yusif” serialına görədir. Qədirbilən və surətpərəst xalqımız İosifin iztirablarına biganə qala bilmir.
Əli, Hüseyn və Məhəmməd adları ölkəmizdə bineyi-qədimdən populyar olub və bu, uzun müddət belə də davam edəcək. Şair demişkən, “yenə bu müqəddəs adlar dirilir”. (Şairin adını bilə-bilə çəkmirəm, çəksəm, deyəcəklər, hökumətdən ev, mükafat alıb, ona görə də tutulanları müdafiə etmir, ümumiyyətlə, şeir yaza bilmir).
Ancaq son illərdə Məhəmməd adının qoyulmasında düşüş yaşanır. Bunun əsas səbəbi odur ki, vaxtilə çox populyar olan Məmməd adının legitim olmaması, əsl variantın “Mühəmməd” olmasıdır. Bu, üzə çıxandan sonra bu adı seçənlər azalıb. Düzdür, yeni doğulmuş övladının adını Mühəmməd yazıdıranlar da var, amma göründüyü kimi, bu ad ilk beşliyə girmir.
Əvəzində yeni göz açan qız uşaqları üçün ən çox istifadə edilən ad Zəhra olub. 533 uşağa Zəhra, 515 qızcığaza Melisa, 510 mələyə Məryəm, 508 balacaya Zeynəb adı verilib. Nilay (484) və Ayla (462) adları da çox seçilib.
İbtidai siniflərdə dərs deyən yaxın adamlar var, deyirlər, elə olur, bir sinifdə 5 Əli, 6 Hüseyn adlı oğlan olur, məcbur oluruq ki, onları soyadları ilə çağıraq, yoxsa bir dəfə “Hüseyn” deyəndə azı beşi birdən cavab verir. “Hüseyn”ə “Quska” deyilməsi isə yalnız bizim ölkədədir.
Bəli, biz ad seçməkdə o qədər də yaradıcı camata deyilik. Dədə Qorquddan sonra bu safədə novatorluq sıfırdır. Eyzən ənənəvi tarixi-dini adlar qoyulur.
Qabaqlar çeşid daha çox olub: Allahqulu, Məmmədqulu, Əliqulu, Hüseynqulu, Abbasqulu, Ocaqqulu, Pirqulu, Ağaqulu, Xanqulu, Şahqulu, Cəfərqulu, Əmirqulu. İmamqulu və s. Bir sözlə, qul yiyəsi ola biləcək şəxslərin hamısının adıyla bağlı adlar düzəldilib.
Amma indiki valideynlər adların “qulu” hissəsindən imtina edirlər. Bu, ənənəyə xəyanətdir. Üstəlik, şirkdir. Necə yəni, sən övladına imamlardan birinin adını qoyaraq oğlunu onlara tay tutursan? Keçmiş kişilər bu incə detail nəzərə alırdılar, oğlan övladlarının adına “qulu” şəkilçisi artırırdılar ki, əstəğfürullah, uşaq övliyalara tay olmasın.
Rusiyada özbək sürücünün üstünə bağıra-bağıra “siz bizim qulumuzsunuz, bura bizə qul olmağa gəlmisiniz” deyən rus gədəsinin videosunu görəndən sonra düşünürəm ki, necə olmasa da, vaxtilə işğalçı ruslar qanacaqlı olublar, eləcə soyadlarımızın sonluğunu “ov”, “yev” qoyublar, amma adlarımıza dəyməyiblər.
İti zəkasıyla “necə yəni” sualı verən olacaqsa, deyim ki, ruslar asanlıqla bizim qoyduğumuz İmamqulu adı yerinə “İvanqulu” adı təklif edərdilər, boynumuz qıldan incə olduğu üçün imtina edə bilməzdik. Nəticədə ölkə belə adlarla dolardı: “Rusoğlan (bəlkə də “Ruslan” adının kökü ordan gəlir, sadəcə, “oğ” hecası ixtisara düşüb), Şıxoleq, Ağasergey, Mirpavel, Yurbala, Andreyqasım, Fedotxan, Kirilbəy, Borisulla, Sidorəddin, Petrəddin (bunu hələ sovet vaxtında bəzi adamlara ləqəb kimi deyirlər), Balamiron və sair və ilaxır.
Sovet dövründə heç hökumət məcbur eləməmişdi, amma bizimkilər bir az NKVD-ni neytrallaşdırmaq, bir az da şura hökumətinə arxa tərəfdən yaxınlaşmaq üçün o illərdə doğulan övladlara Sovet, Marks, Engels, Vladlen, Marlen, Voroşil, Soyuz, Frunze, Feliks adları qoymuşdılar.
Hələ görün, Kremldən direktiv gəlsəydi ki, bundan sonra övladlara rus adları qoyacaqsınız, onda necə olardı. Partbiletə and olsun ki, ölkə dimalarla, gennadilərlə dolub-daşar, ərəb adları sıfırlanardı.
Budur, 34 ildir müstəqil dövlətik, öz himnimiz, gerbimiz, bayrağımız var, amma əhalinin 95 faizinin soyadının sonluğu “ov”-“yev”lə bitir. 2-3 faiz adam guya ki, o sonlluğu “milliləşdirib”, “zadə”ylə dəyişdirib. And içərəm ki, özümüzə qalsa, 100 ildən sonra da ən azı 50 faiz adam övladının soyadını “ov”-“yev” yazdıracaq.
Yazı tamama yetəndə təsadüfən sosial şəbəkədə qarşıma belə bir qeyd çıxdı ki, aktyor Məmmədsadıq Nuriyev Gəncə teatrında işlədiyi vaxt “Yaşar” pyesində Əliqulu rolunu oynayırmış və oğlu doğulanda əvvəlcə onun adını Əliqulu qoymaq istəyib, sonra düşünüb ki, pyesin qəhrəmanının adını götürsün. Beləcə, gələcək sənətkarımızım adı Yaşar Nuriyev olub.
Sənətkarın adını Əliqulu qoysalar, o, aktyor olsa da, rol-filan verməyəcəkdilər, populyarlaşmayacaqdı. Ya da “qulu”nu atıb, Əli Nuri olacaqdı.
Samir SARI 
XƏBƏR LENTİ
05 Sentyabr 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ