Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Qaqarin haqqında bilinməyən həqiqət - plenumda qalmaqallı hesabatının nəticəsi ağır olub
Sovet kosmonavtikası tarixində Yuri Qaqarinin kosmosa uçuşu SSRİ-nin texniki tərəqqisinin və qüdrətinin rəmzinə, zəfər səhifəsinə çevrilib. Planetin ilk kosmonavtının adı şöhrət və ehtiram aurası ilə əhatə olunub, onun obrazı sovet vətəndaşı üçün nümunə olub. Bununla belə, rəsmi fasadın arxasında təkcə kosmik tədqiqatların çətinlikləri və təhlükələri deyil, həm də Qaqarinin taleyində gözlənilməz dönüşlər, o cümlədən yüksək partiya rəhbərliyinin narazılığına səbəb olan epizodlar gizlənib.
Bu epizodlardan biri də onun Sov.İKP MK-nın plenumunda “ən qalmaqallı” kimi tarixə düşən məruzəsi olub.
Kosmosdan zəfərlə qayıtdıqdan sonra Yuri Qaqarin dərhal dünya şöhrəti qazanəb. Onun təbəssümü bütün qəzetlərdə olub, adı heyranlıqla çəkilib. Qaqarini dünyanın müxtəlif ölkələrində yüksək səviyyədə qarşılayıblar, siyasətçilər, elm və mədəniyyət xadimləri onunla görüşüblər. SSRİ-də o, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülüb, “Lenin” ordeni ilə təltif edilib, ona şeirlər və mahnılar həsr edilib.
Ancaq şöhrətin xarici tərəfinin arxasında böyük bir məsuliyyət durub. Qaqarin ideal sovet insanı obrazına uyğun gəlməli, sosializm sisteminin nailiyyətlərini təcəssüm etdirməli olub. O, təbliğat alətinə çevrilib, çıxışları və hər addımı diqqətlə izlənilib. Bu daimi yük, adi həyatından təcrid və “əsarət” hissi gənci bezdirib.
Böyük populyarlıq, ölkə və dünya üzrə daimi səyahət, əlbəttə ki, öz işini görüb. Qaqarinin fəlakətli dərəcədə az boş vaxtı olub. Onun həyatı bir sıra rəsmi görüşlərə, təntənəli tədbirlərə və bitib-tükənməyən müsahibələrə çevrilib. O, daim təbəssümünü saxlamalı və başqalarının gözləntilərini qarşılamalı olub.
Xroniki təzyiq və məhdudiyyətlər əfsanəvi kosmonavtın şəxsi problemlərinin yaranmasına səbəb olub. Bunu qismən onun dostlarının və həmkarlarının xatirələri də sübut edir. Məişət problemləri, münaqişələr və necə deyərlər, alkoqoldan sui-istifadə meydana çıxıb.
Beləliklə, bir gün Qaqarinə Sov.İKP MK-nın plenumunda məruzə ilə çıxış etmək tapşırılıb. Qaqarin məruzəsi zamanı rəsmi xətdən kənara çıxıb. O, ictimaiyyətə açıqlanması qəbul edilməyən problemlərdən danışmağa cəsarət edib. Hadisə şahidlərinin sözlərinə görə, o, ölkənin bəzi bölgələrində həyat səviyyəsinin aşağı olmasından, bürokratiya və korrupsiyadan danışıb.
O, kosmik sənayedəki problemlərdən, astronavtların hazırlığından bəhs edib. Qaqarin, şou və reportajın real nailiyyətlərdən daha vacib olduğu mövcud sistemi tənqid edib.
Qaqarinin çıxışına reaksiya qarışıq olub. Mərkəzi Komitənin bəzi üzvləri onun səmimiyyətindən şoka düşüb, bəziləri isə qəzəblənib. Onun sözləri partiyanın və dövlətin nüfuzunu sarsıtmaq kimi qiymətləndirilib.
Qaqarin tənqid atəşinə tutulub, siyasi miopiyada ittiham olunub. Sov.İKP MK-nın plenumunda Qaqarinin məruzəsi onun üçün ölümcül olub. Bu hadisədən sonra onun vəziyyəti daha da pisləşib. O, aktiv kosmos fəaliyyətlərindən uzaqlaşdırılıb, ictimaiyyət qarşısında çıxış imkanları məhdudlaşdırılıb.
1968-ci ildə Yuri Qaqarinin təyyarə qəzasında faciəli şəkildə ölümü hələ də çoxlu suallar və mübahisələr yaradır. Texniki nasazlıqlardan tutmuş qəsdən öldürülməyə qədər fəlakətin səbəblərini izah edən bir çox versiya mövcuddur. Keçmiş kosmonavt Aleksey Leonov bildirib ki, 1968-ci il martın 27-də təlim uçuşu zamanı “Suxoy” konstruksiya bürosuna məxsus təyyarə Qaqarinin olduğu təyyarəyə yaxınlaşıb və bu toqquşmaya səbəb olub. Ancaq bu və ya digər şəkildə Qaqarinin ölümü ölkə və bütün dünya kosmik sənayesi üçün böyük itki olub.
Qaqarinin “qalmaqallı hesabatı” onun daxili mübarizəsinin və həqiqət istəyinin əksi olub, hətta bu həqiqət hakimiyyət üçün əlverişsiz olsa belə. O, ideal olmasa da, reallığı görüb. Uzun müddət Sov.İKP MK-nın plenumunda Qaqarinin çıxışının təfərrüatları məxfi olaraq qalıb. Yalnız illər sonra bəzi arxivlərin məxfiliyinin açılması və şahidlərin xatirələri sayəsində ayrı-ayrı detallar məlum olub.
Qaqarinin məruzəsinin nə dərəcədə tənqidi olduğu barədə hələ də konsensus yoxdur. Bəziləri onun yalnız fərdi şərhlər verdiyini, bəziləri isə onun çıxışının partiya iyerarxiyasını partladan əsl “bomba” olduğunu iddia edib. Qaqarinin intriqaların, aparat mübarizəsinin qurbanı olması, ondan hakimiyyətə can atanların öz məqsədləri üçün istifadə etməsi versiyaları da mövcuddur.
Yuri Qaqarinin obrazı sovet dövrünün həm nailiyyətlərini, həm də ziddiyyətlərini əks etdirən güzgüdür. O, öz dövrünün qəhrəmanı və qurbanı olub. Onun şücaəti kosmosa sıçrayışın simvolu, faciəli taleyi isə yol boyu gözləyən çətinlikləri və təhlükələri xatırladıb.
İlkin Nəcəf, xüsusi olaraq Musavat.com üçün
ƏLAQƏLİ XƏBƏRLƏR
XƏBƏR LENTİ
21 Avqust 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ