Onlayn ictimai-siyasi qəzet
SSRİ-də “nümunəvi təhsil” - rüşvətlə alınan tələbə bileti, havayı işlədilən şagirdlər
Bəzən SSRİ dövründə yaşayanlar bu sistemin əsas “nailiyyətlərindən” birini hər kəs üçün pulsuz təhsilin olmasını önə çəkirlər. Əslində isə “qırmızı”ların dövründə heç nə havayı olmayıb. Sistem bu və ya digər formada həmin vəsaiti əhalidən çıxarıb.
Kommunistlərin təhsilə “töhfəsi”
Rusiya imperiyasında savadsız əhalinin təhsil səviyyəsi son dərəcə aşağı olub və kəndlilərin özləri də məktəbə getməyə o qədər də həvəsli olmayıblar. Sovet hökuməti əhalini heç olmasa ibtidai təhsil almağa məcbur edib. Bunun eqoist məqsədlər üçün edildiyi aydındır. Savadsız kəndlilər oxuya bilməsələr, sovet qəzetlərini, vərəqələrini necə anlayacaqlar, inqilabdan necə “ilhamlanacaqlar”?
Bolşeviklərin təşəbbüsü ilə başlanan “Savadsızlığın ümumi ləğvi” ilə 7-ci sinfə qədər pulsuz oxumaq mümkün olub. Stalinin dövründə, 1940-cı ildən başlayaraq yuxarı siniflərlə bağlı müvafiq qərar qəbul edilib:
1. 1940-cı il sentyabrın 1-dən orta məktəblərin 8, 9 və 10-cu siniflərində və ali təhsil müəssisələrində təhsil haqqı tətbiq edilsin.
2. Ümumtəhsil məktəblərinin 8-10-cu siniflərində təhsil alanlar üçün aşağıdakı təhsil haqları müəyyən edilsin:
a) Moskva və Leninqrad, habelə ittifaq respublikalarının paytaxt şəhərlərindəki məktəblərdə - ildə 200 rubl;
b) bütün digər şəhərlərdə, eləcə də kəndlərdə - ildə 150 rubl. (Xalq Komissarları Sovetinin 26 oktyabr 1940-cı il, 27 saylı qərarı)
Təhsil haqqını təkcə məktəblilər deyil, texnikumların, pedaqoji texnikumların, kənd təsərrüfatı və digər orta ixtisas müəssisələrinin tələbələri də ödəyiblər. Ödənişli təhsil yalnız 1956-cı ildə, Stalinin ölümündən üç il sonra ləğv edilib. Lakin təhsil haqqının ləğvindən sonra Xruşov yeni sistem tətbiq edib. İndi orta məktəb şagirdlərindən əldə etdikləri bilikləri həftədə iki gün sahədə və ya işdə tətbiq etmələri tələb olunub. Şagirdlər pulun yerinə sahələrdə havayı işlədilib. SSRİ-nin cənub respublikalarında tələbə və şagirdlər kütləvi şəkildə pambıq, üzüm, meyvə toplanışına, şimal respublikalarında isə kartof, çuğundur və s. aqrar məhsulların yığımına cəlb ediliblər.
Rüşvət və yuxarıdan tapşırıq
Ali təhsil almaq isə başqa macəra olub. Öncə ali məktəbə daxil olmaq üçün ən azı iki il “iş təcrübəsi” istənilib. Yalnız 1966-cı ildə bu qayda ləğv edilib. Nəticədə 1970-ci illərdə sovet təhsil sistemində korrupsiya çiçəklənib. Tələbə biletini almaq üçün əlaqələr və korrupsiya həlledici rol oynayıb. Hər bir fakültənin ayrıca qiyməti olub. Ancaq “şanslı” olsan da və universiteti bitirə bilsən də, ondan sonra istədiyin yerə işə gedə bilməzdin.
Məsələ burasındadır ki, ali məktəbdə oxuyandan sonra məzunlar təyinat yerinə göndərilib. Üstəlik, onun yeni iş yeri SSRİ-nin tanınmayan yerində ola bilib. Olimpiadaların ən yaxşı tələbəsi və qalibi Leninin yaşadığı kəndə “həvəsləndirici” işə göndərilib. Zəif, lakin “adamı” olan tələbələr Moskva, Kazan, Ufa, Samara kimi böyük şəhərlərdə işlə təmin edilib.
Aydındır ki, dünənki tələbə ömürlük qeyd olunan iş yerinə bağlı olmayıb. Müəyyən müddət, adətən üç il işləmək məcburi olub. Tapşırığa uyğun olaraq “gənc mütəxəssis” statusu bir insanı bütün iş müddətində işdən çıxarılmaqdan qoruyub.
Onlar yalnız xüsusilə ağır qanun pozuntularına görə və yalnız nazirliyin razılığı ilə işdən çıxarıla biliblər. Amma məzun müəyyən olunmuş yerə təyinat üzrə işə getməkdən imtina etdikdə, onlara mərasim keçirilməyib və “Dövlət və ya ictimai qurum və ya müəssisə ilə bağlanmış müqavilə üzrə öhdəlikləri yerinə yetirməmə” maddəsi ilə cinayət məsuliyyətinə cəlb ediliblər.
Miflərdən biri də təhsilin yaxşı olması göstərilir. Halbuki, 1920-ci illərdəki sovet təhsili 70-80-ci illərin təhsilindən mütləq çox fərqli olub. Müxtəlif dəyişikliklər nəticəsində 1970-ci illərdən sonra təhsil sahəsində keyfiyyət yenidən aşağı düşməyə başlayıb. Fənlərin özləri ilə bağlı bəzi suallar yaranıb. Şübhəsiz ki, təhsil müəssisələrində riyaziyyat, fizika, kimya, biologiya kimi dəqiq elmlər kifayət qədər yüksək səviyyədə tədris olunub. Amma qalan hər şey vətəndaşın inzibati sistemində tərbiyə olunmasına yönəlib.
Bundan əlavə, bir çox tamamilə yararsız və hətta axmaq fənlər kurrikuluma salınıb. İbtidai məktəb üçün bunlar “Ailə həyatının etikası və psixologiyası dərsləri” və “Qələmlə yazı”, universitetlər üçün isə “Elmi kommunizm”, “Sov.İKP tarixi”, “Marksist-Leninist fəlsəfə” və “Siyasi iqtisadiyyat” olub.
Ancaq klassik ədəbiyyatdan Bulqakov, Pasternak, hətta Dostoyevski öz əsərləri ilə təhsilə yaxın buraxılmayıb. Bundan əlavə, məktəb müəlliminin maaşı nəhəng dərs yükünə, bütün müavinət və güzəştlərə baxmayaraq, Sovet İttifaqının mövcud olduğu bütün dövr ərzində ən aşağı maaşlardan biri olub və heç vaxt fəhlə maaşı səviyyəsinə çatmayıb.
Etiraf etmək lazımdır ki, müəyyən üstünlüklərinə baxmayaraq, sovet təhsil sistemi çevik olmayıb və dövrün tələblərinə cavab verə bilməyib. Dəqiq elmlərə diqqət yetirməklə yanaşı, humanitar elmlərə əhəmiyyət verilməyib, vətəndaşların təfəkkürü “kommunist quruluşu” idealları ilə doldurulub.
İlkin Nəcəf, xüsusi olaraq Musavat.com üçün
ƏLAQƏLİ XƏBƏRLƏR
XƏBƏR LENTİ
11 Iyun 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ