Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Kreml Ağ Evin yeni Qafqaz siyasətindən niyə xoflanıb: ABŞ-Rusiya toqquşması məhz Orta Asiyada baş verəcək
Ağ Evin yalnız Cənubi Qafqaza yerləşməklə kifayətlənməyəcəyini elə indidən təxmin etmək olar, böyük ehtimalla ABŞ növbəti mərhələdə daha iki önəmli regiona da nüfuz etməyə çalışacaq... Tramp administrasiyasının yeni Cənubi Qafqaz siyasəti Xəzəryanı və Orta Asiya regionlarının gələcək taleyinin də indi məhz bu strateji məkanda həll olunduğunu ehtimal etməyə əsas verir...
Cənubi Qafqaz dünyanın ən önəmli regionlarından birinə çevrilmək üzrədir. Belə ki, indi bu region qlobal rəqabətin əsas məkanlarından biridur. Bu baxımdan, Cənubi Qafqazın geostrateji əhəmiyyətinin durmadan artmaqda olduğu qətiyyən şübhə doğurmur. Üstəlik, yaxın gələcəkdə bu regionun dünya nəhəngləri arasında qarşıdurmanın olduqca ciddi geoiqtisadi poliqonuna çevrilmə ehtimalı da qətiyyən istisna deyil. Və indiki situasiyanın yaranmasında son baş verən hadisələrin birbaşa təsiri inkaredilməz reallıqdır.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, ABŞ prezidenti Donald Trampın Bayden administrasiyası dövründəkindən tamamilə fərqli Cənubi Qafqaz siyasəti bu regiona qlobal məkanda ön plana çıxartmağa başlayıb. Belə ki, Ağ Ev sahibi Cənubi Qafqazda sülhün və sabitliyin təmin olunması istiqamətində olduqca qətiyyətli addımlar atmaqdadır. İlk növbədə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan arasında yekun sülh sazişinin əvvəlcədən razılaşdırılmış mətninin paraflanması barədə sənədin ABŞ liderinin iştirakı ilə imzalanması Cənubi Qafqazın bütün tarixini yenidən yaza biləcək qədər həlledici prosesin başlanğıcıdır. Və bu baxımdan, regionun gələcək taleyinin indi tamamilə fərqli geopolitik şərtlər çərçivəsində müəyyən olunacağı artıq qətiyyən şübhə doğurmur.
Məsələ ondadır ki, Ağ Evdə imzalanmış sənədlər Cənubi Qafqazda yeni situasiya yaratdı. Birincisi, regional sülh prosesində Rusiya, İran və ermənipərəst Avropa Birliyi oyundankənar vəziyyətə salındılar. İndi onlar Cənubi Qafqazda geopolitik manevrlər üçün əsas mexanizmləri artıq itirmiş kimi görünürlər. Çünki bundan sonra regional sülh prosesində şəriksiz vasitəçi statusu məhz ABŞ-a məxsus olacaq. Bu isə o deməkdir ki, ABŞ artıq Cənubi Qafqazda geopolitik oyunçuya çevrilmək üçün olduqca güclü hüquqi-siyasi mexanizmə sahibdir. Və buna paralel olaraq da, Rusiya, İran, eləcə də, Avropa Birliyi daha regional sülh prosesinə müdaxilə etmək şansını itirmiş vəziyyətə düşmüş kimi görünürlər.
Maraqlıdır ki, Rusiya və İranın son baş verənlərə reaksiyası da həm Kremlin, həm də İranın ciddi narahatlığını biruzə verir. Belə ki, rəsmi Tehran ABŞ-ın Cənubi Qafqaza, xüsusilə də, İranın “qırmızı cizgiləri” olan Ermənistanda yerləşmə prosesinə sərt reaksiya verməyə çalışır. İran Azərbaycan və Ermənistanı təhdid edir. Hətta ABŞ-ın Ermənistana yerləşdirilmə ehtimalı olan hərbi kontingentinə qarşı hərbi addımlar atıla biləcəyinə eyham vurur. Və bununla da artıq indidən ABŞ-la birbaşa qarşıdurma ehtimalını artırmış olur.
Digər tərəfdən, Rusiya siyasi dairələri də Cənubi Qafqazda yaranmaqda olan yeni situasiyanı həzm etməkdə çətinlik çəkirlər. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi təmsilçisi Mariya Zaxarova Azərbaycan və Ermənistana sülh prosesi üzrə addımlar atarkən balansı qorumağı məsləhət görüb. Yəni, Kreml bununla demək istəyir ki, yekun sülh sazişi imzalanarkən, Rusiyanın geopolitik maraqları mütləq nəzərə alınmalıdır. Halbuki, bu, olduqca absurd və məntiqsiz yanaşmadır. Çünki Azərbaycan və Ermənistan 30 illik savaş vəziyyətinin sülh sazişi ilə yekunlaşdırmaq niyyətini bəyan ediblər. Və bunun üçün Rusiyanın maraqları barədə düşünməyə qətiyyən ehtiyac yoxdur.
Göründüyü kimi, yeni situasiyanın ilkin əlamətləri artıq müşahidə edilməyə başlayıb. Belə ki, Rusiya və İran Cənubi Qafqazda geopolitik dəyişikliklərə müqavimət göstərməyə hazırlaşdıqlarını biruzə verməyə başlayıblar. Əsas səbəb isə regional sülh prosesinin məhz ABŞ-ın orbitirliyi ilə davam etməsindən qaynaqlanın narahatlıqdır. Halbuki, həm Kremldə, həm də İran siyasi dairələrində ABŞ-ın təşəbbüsü ilə yürüdülən prosesə kənar müdaxilənin asan olmayacağını da anlamamış deyillər. Və ən əsasısa, bundan sonra Cənubi Qafqazın ənənəvi təhdidkar regional qonşuların təsir dairəsindən sürətlə uzaqlaşmağa başlayacağı qətiyyən şübhə doğurmur.
Ona görə də, böyük ehtimalla Rusiya və İranın Cənubi Qafqaz dövlətlərinə bütün təzyiq mexanizmlərini işə salmağa çalışacağını düşünmək olar. Halbuki, həm Rusiyanın, həm də İranın üzləşdikləri indiki situasiyada buna nail olması demək olar ki, qeyri-mümkünlüyə yaxın bir reallıqdır. ABŞ-ın sülhə və sabitliyə təminat verdiyi Cənubi Qafqazda regional proseslərə pozucu müdaxilə etmək bu iki dövlətin imkanlarından kənardır. Və belə anlaşılır ki, yaxın gələcəkdə Cənubi Qafqaz dövlətləri hər halda, ən azından, Rusiyanın ikitərəfli münasibətlər çərçivəsində təzyiq cəhdlərinə hazır olmalıdır.
Halbuki, bütün bu cəhdlərin real nəticə vermə ehtimalı hazırda o qədər də cəlbedici görünmür. Çünki ABŞ-ın Cənubi Qafqaza yerləşmək üçün artıq hüquqi-siyasi mexanizmi mövcuddur. ABŞ-ın bu faktordan istifadə edərək, Cənubi Qafqaza tədricən yerləşəcəyi və öz regional mövqelərini möhkəmləndirəcəyi qətiyyən şübhə doğurmur. Çünki bu region indi ABŞ üçün strateji əhəmiyyət qazanmağa başlayıb. Və Rusiyanı, eləcə də, İranı Cənubi Qafqazın itirilməsiylə yanaşı, daha çox narahat edən əsas faktorlardan biri də məhz bu məqamdır.
Məsələ ondadır ki, Ağ Evin yalnız Cənubi Qafqaza yerləşməklə kifayətlənməyəcəyini elə indidən təxmin etmək olar. Belə ki, böyük ehtimalla ABŞ Cənubi Qafqaz üzərindən daha iki regiona da nüfuz etməyə çalışacaq. Çünki Tramp administrasiyasının yeni Cənubi Qafqaz siyasətindən sonra ABŞ üçün Xəzəryanı və Orta Asiya regionlarının da strateji əhəmiyyəti artmağa başlayıb. Və bu baxımdan, adları çəkilən hər iki regionun da gələcək taleyinin indi məhz Cənubi Qafqazda həll olunduğu qətiyyən şübhə doğurmur.
Elçin XALİDBƏYLİ,
Siyasi ekspert,
“Yeni Müsavat” Media Qrupu
ƏLAQƏLİ XƏBƏRLƏR
XƏBƏR LENTİ
11 Avqust 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ