Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Ölkədə orqan gözləyən yarımcan adamlar...
Donor var, ehtiyac var, qanun isə imkan vermir
Azərbaycanda 910 nəfər orqan transplantasiyası üçün növbə gözləyir. Bu rəqəmlər Səhiyyə Nazirliyi Orqan Donorluğu və Koordinasiya Mərkəzinin açıqlamasında yer alıb. Məlumata görə, onlardan 298-i böyrək, 123-ü qaraciyər, 464-ü sümük iliyi, 25-i isə buynuz qişa transplantasiyasına ehtiyac duyur.
Ən diqqətçəkən məqamlardan biri odur ki, bu insanlar arasında uşaqlar da var. Hazırda böyrək transplantasiyası üçün 18 uşaq, qaraciyər üçün 5 uşaq, sümük iliyi üçün 371 uşaq, buynuz qişa üçün isə 2 uşaq növbədədir. Bu statistika göstərir ki, mövcud sistem təkcə böyüklər deyil, azyaşlılar üçün də ciddi risklər doğurur.
Hazırda qüvvədə olan qanunvericilik orqan donorluğunu yalnız “yaxın qohumlar” çərçivəsində mümkün sayır. Yaxın qohum dedikdə valideyn, övlad, bacı-qardaş və həyat yoldaşı nəzərdə tutulur. Bu şəxslər könüllülük və təmənnasızlıq prinsipi ilə donor ola bilər. Bu zaman müvafiq sənədlər toplanaraq, Səhiyyə Nazirliyinin Orqan Donorluğu və Transplantasiyası üzrə Koordinasiya Mərkəzi tərəfindən transplantasiya əməliyyatına icazə verilir.
Lakin qohum olmayan şəxslər arasında orqan köçürülməsi yalnız Orqan Donorluğu və Transplantasiyası üzrə Etika Komissiyasının icazəsi ilə mümkündür. Bu prosedur isə çox vaxt uzun çəkir və praktiki olaraq donorla xəstənin arasında ciddi hüquqi maneəyə çevrilir.
Bu səbəbdən də bir müddətdir parlamentdə yeni qanun layihəsi müzakirə olunur. Layihədə qohum olmayan şəxslərin də könüllü donor ola bilməsi ilə bağlı dəyişiklik təklif edilir. Lakin bu məsələ hələlik qanun statusu almayıb, yalnız təklif səviyyəsində qalıb.
Qanuna əsasən, şəxs sağlığında orqanlarının ölümündən sonra transplantasiyası üçün yazılı razılıq veribsə, onun vəfatından sonra bu qərarın həyata keçirilməsi üçün qohumların icazəsi tələb olunmur. Amma praktiki olaraq həkimlər ailə üzvlərinin razılığını gözləyirlər. Bu da bəzi hallarda transplantasiya prosesinin qarşısını alır.
Mütəxəssislər hesab edirlər ki, bu sahədə hüquqi bazanın genişləndirilməsinə ehtiyac var. “Yaxın qohum” anlayışı daha geniş formada tərif edilməli, Etika Komissiyasının qərarvermə mexanizmi sadələşdirilməli, habelə Milli Transplantasiya Bankı yaradılmalıdır. Belə bir sistem donor ehtiyatlarının və gözləyən xəstələrin vahid bazada cəmlənməsinə və daha operativ qərarların verilməsinə imkan yaradardı.
Əks halda, hər il onlarla insan orqan çatışmazlığı səbəbindən həyatını itirməyə davam edəcək. Gözləmək isə bu insanlar üçün ölüm riskini artırmaqdan başqa bir şey deyil.
Əkrəm Həsənov
Tanınmış vəkil Əkrəm Həsənov “Yeni Müsavat”a açıqlamasında bildirib ki, orqan transplantasiyasında məhdudiyyətlər bu işin orqan alverinə çevrilməsinin qarşısını almaq məqsədilə tətbiq edilir: “Yaxın qohumun öz orqanını niyə verdiyi aydındır. Çünki o, öz yaxınını, əzizini xilas etmək istəyir. Qohum olmayanların da belə niyyətlərinin olması istisna deyil. Dost, tanış könüllü donor olmaq istəyər. Amma bu hal da donor alverinin olmayacağını təkzib etmir. Faktiki olaraq pul qarşılığında şəxs öz orqanını sata bilər. Yaxud da donor olan şəxsi kimlərsə buna məcbur edə bilər ki, pul qazansın. Bir sözlə, orqan transplantasiyası biznesə çevrilə bilər. Buna görə də etik nöqteyi-nəzərdən məhdudiyyətlər qoyulur. Səhiyyə Nazirliyinin nəzdindəki Orqan Donorluğu və Transplantasiyası üzrə Etika Komissiyası da bunu araşdır ki, qohum olmayan donorun hansı maraqları var. Həmin komissiyada yalnız tibb işçiləri deyil, ictimaiyyət tərəfindən də müəyyən olunmuş şəxslərdir. Onları Səhiyyə Nazirliyi təyin edir. Mən hesab edirəm ki, komissiya üzvlərini ictimaiyyətin də müzakirəsi nəticəsində təyin etmək lazımdır. Bununla da komissiyanın işini tezləşdirmək olar. Elə mexanizm olmalıdır ki, komissiya müraciətə tez cavab versin, digər tərəfdən isə təhlükəsizlik təmin edilsin. Bu baxımdan ictimai nəzarət olsa, bizdə əminlik olar ki, komissiya "əli əyrilik" etmir.
Bu halda ona imkan vermək olar ki, məsələyə daha tez baxsın. Hazırda qanunda komissiyanın bu müraciətlərə hansı müddət ərzində cavab verməli olduğu qeyd edilməyib. Yaxşı olardı ki, müəyyən müddət təyin edilsin. Çünki elə xəstələr var ki, onlara təcili orqan köçürülməlidir, həyatı bundan asılıdır.
Hər bir halda bu sahədə qanunda daha dəqiq hüquqi baza yaratmağa ehtiyac var. Qanunda komissiya üzvlərinin Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən seçilməsi halı da dəyişdirilməlidir. Məsələn, komissiyanın üzvü olan məbuat nümayəndəsini Mətbuat Şurası, hüquqşünası Vəkillər Kollegiyası təyin etsin. Belə olan halda onlar Səhiyyə Nazirliyindən asılı olmayacaqlar. Əks halda, belə çıxır ki, nazirlik nə desə, komissiya onu yerinə yetirəcək".
Adil Qeybulla
Tanınmış həkim, tibb elmləri doktoru, professor Adil Qeybulla qəzetə açıqlamasında deyib ki, ailə üzvülərinin bir-birinə donorluq etməsi çarəsizlikdən doğan situasiyadır. Onun sözlərinə görə, insanlar öz yaxınlarını itirməmək üçün belə addıma məcbur olurlar: “Dünyanın heç yerində belə bir şey yoxdur. Beyin ölümü keçirmiş insanlardan götürülən orqanlar donor bankına təhvil verilir və növbəli şəkildə insanlar orqanla təmin edilir. Bunlar şəffaf və ümumi ictimai nəzarət şəklində həyata keçirilir. Ona görə də bu ölkələrdə qardaş və bacıdan, valideynlərdən orqan transplantasiya etmək zərurəti yoxdur.
Kənar şəxslərdən orqan götürmək isə çətin məsələdir. Çünki bunun hamısının altında maddi maraq və kriminal var. Buna görə də bizdə bu məsələlərə ciddi yanaşırlar və bu, doğru addımdır. Filantroplar (ehtiyacı olanlara kömək məqsədilə fəaliyyət göstərən insanlara deyilir) bəzən öz orqanlarından vaz keçirlər. Bu, yoxlanılır və təsdiq edilir. Belə olan halda şəxsin orqanından istifadə etmək olar. Azərbaycanda hər şeydən pncə donor bankı və beyin ölümü keçirən şəxslərdən donor götürmə qaydaları təsdiq edilməlidir. Təəssüf ki, bizim insanlar ölmüş yaxınlarından orqan götürməyə qoymurlar. Bununla bağlı maarifləndirmə aparılmalı, psixoloji təsir göstərilməlidir ki, insanalr bilsin ki, əslində burada hansısa günah iş görülmür. Əks halda, donor mənbəyi tapmaq çətin olacaq və daim də bu formada davam edə bilməyəcək".
Şahanə RƏHİMLİ,
“Yeni Müsavat”
XƏBƏR LENTİ
01 Avqust 2025
31 Iyul 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ