Onlayn ictimai-siyasi qəzet
İslam kimlərə yas mərasimini qadağan edir?
Əri tərəfindən namus üstə öldürülən qadın üçün məclis qurulmayıb - ilahiyyatçıdan şərh
Xəbər verildiyi kimi, Şəmkirdə 1985-ci il təvəllüdlü Röyalə Orucova əri Arif Hacıyev tərəfindən qətlə yetirilib. Hadisənin kənddə yerləşən gözəllik salonunun qarşısında, mərhum qadının qardaşının gözləri önündə baş verdiyi bildirilir.
Hadisənin namus zəminində baş verdiyi iddia edilir. Belə ki, bir müddətdir kənddə qadının adı ətrafında bu yöndə söz-söhbətlər dolaşırmış və əri R.Orucovanı öldürəcəyi ilə dəfələrlə hədələyib. Hətta bu söhbətlərə görə onların böyük qızının ailəsi dağılıb. R.Hacıyevanın həyat yoldaşı saxlanılıb. Faktla bağlı araşdırma aparılır. Mərhumun yaxın qohumları isə heç bir yas mərasimi keçirilməyəcəyini bəyan ediblər.
Qohumlar düzmü qərar verib? Ümumiyyətlə, islama görə, kimlərə yas mərasimi keçirmək caiz sayılmır?
İnsan həyatı İslamda müqəddəs sayılır və hər bir fərdin yaşamaq hüququ qorunur. Bu baxımdan, istənilən şəxs tərəfindən digər bir şəxsin həyatına son qoymaq yalnız çox dar və ciddi dini-hüquqi çərçivədə, dövlətin (və ya İslam dövlətində qazi-məhkəmənin) qərarı ilə həyata keçirilə bilər. Şəxsi təşəbbüs, hisslər və ya şayiələr əsasında kiminsə canına qəsd etmək İslam baxımından həm günah, həm də cinayət sayılır. Son illər bəzi cəmiyyətlərdə müşahidə olunan və “namus qətlləri” adlandırılan hadisələr dini arqumentlərlə əsaslandırılsa da, əslində bu cür əməllərin İslam dini ilə heç bir bağlılığı yoxdur.
Dini mənbələrdə araşdırma apardığımız zaman mövzu ilə bağlı bəzi məqamlara rast gəlinir. Misal üçün, Qurani-Kərimdə insan həyatının dəyəri dəfələrlə vurğulanıb. Maidə surəsinin 32-ci ayəsində deyilir: “Kim bir nəfəri öldürərsə - (bu) yer üzündə fəsad törətməyə və ya bir cana qıymağa görə olmazsa - elə bil o, bütün insanları öldürmüşdür”. Bu ayə, bir canın belə haqsız yerə alınmasının nə qədər ağır günah olduğunu ortaya qoyur. Hədislərdə də peyğəmbər (s) belə buyurur: “Bir müsəlmanın qanı yalnız üç halda halal olar: evli olub zina edən, haqsız yerə adam öldürən və dinindən dönərək cəmiyyətdən ayrılan”.
Namus qətli adlanan hadisələr, əksər hallarda rəsmi hüquqi proseslərə deyil, cəmiyyətin içində dolaşan şayiələrə və fərdi qərəzlərə əsaslanır. Bu isə İslam hüququnun tələb etdiyi qəti sübut və məhkəmə hökmü prinsiplərinə ziddir. Belə hallar bir çox İslam alimləri tərəfindən “patriarxal, qəbiləvi düşüncə tərzinin qalığı” kimi qiymətləndirilir və dini baxımdan əsassız sayılır. Digər bir məsələ isə qətlə yetirilmiş şəxslərin dəfn mərasimləri və yasla bağlıdır. Bəzən ictimai qınaq və ya ailədaxili gərginlik səbəbilə mərhumun yaxınları yas mərasimi keçirməmək qərarı verə bilər. İslamda yasın keçirilməsi bir ibadət forması deyil, sosial və insani ehtiyac kimi qəbul edilir. Məqsəd, mərhumun ruhuna dua etmək, Quran oxumaq və yaxınlara mənəvi dəstək verməkdir. Bu baxımdan, yas mərasimi keçirmək caiz və savab sayılır. Əgər bir şəxs müsəlman kimi dünyasını dəyişibsə, onun üçün dua etmək, cənazə namazı qılmaq və ruhuna savab göndərmək təşviq edilir.
Fiqh kitablarında qeyd olunur ki, açıq-aşkar günahkar şəxs belə, müsəlman olaraq ölübsə, onun cənazə namazı qılınır və dua edilir. İbn Qudamə, İmam Nəvəvi və digər fiqh alimləri bu məsələdə ümumi razılıq içindədirlər. Onların fikrincə, yalnız açıq şəkildə küfr üzərində ölən, yəni dinindən dönən şəxslər üçün dua edilməməlidir. Hər hansı bir müsəlmanı isə, günahlarına baxmayaraq, Allahın mərhəmətinə həvalə edərək dua etmək caiz və bəyənilən əməldir.
Yas keçirməmək qərarı isə bəzən fitnədən çəkinmək və ya ailənin üzləşdiyi təzyiqləri azaltmaq məqsədilə verilə bilər. Bu cür hallarda qərar dini baxımdan qadağan edilməsə də, mərhumun ruhuna dua etməkdən imtina edilməməlidir. Dua fərdi şəkildə də edilə bilər və bunun üçün kütləvi mərasim keçirmək vacib sayılmır.
Bir sözlə, bu kimi hadisələrə yalnız dini və ya hüquqi kontekstdən deyil, həm də sosioloji və psixoloji müstəvidə yanaşmaq vacibdir. Cəmiyyətin qadına, ailəyə və fərdi azadlığa münasibəti, bir çox hallarda faciələrin baş verməsində mühüm rol oynayır. Dinin adı altında zorakılığı əsaslandırmaq, onu “şərəf”, “namus” kimi anlayışlarla pərdələmək həm dini prinsiplərə, həm də insanlıq dəyərlərinə ziddir.
Kənan Rövşənoğlu
Dini məsələlər üzrə mütəxəssis, araşdırmaçı jurnalist Kənan Rövşənoğlu mövzu ilə bağlı “Yeni Müsavat”a fikrini bölüşüb. O qeyd edib ki, ümumiyyətlə, yaş məclisinin təşkil olunması dini əmr deyil və vacib deyil: “İslam dini ölmüş insanla bağlı dörd göstəriş verib. Ölən şəxsin qaydalara uyğun olaraq yuyulub qüsl verilməsi, kəfənlənməli, meyit namazı qılınmalı və qaydalara uyğun dəfn olunmalıdır. Vəssalam, bu qayda hər kəs üçün eynidir. Üstəlik, İslam dini heç bir halda küçədə birini öldürməni qəbul etmir, bir insanın günahı və ya cinayəti varsa bu məhkəmədə isbat olunmalı, şahidlər olmalıdır. Ondan sonra məhkəmə bu haqda şəriət əsasında hökm verə bilər. Ona görə də bu daha çox yerli adətdir, dinlə əlaqələndirmək olmaz”.
Afaq MİRAYİQ,
“Yeni Müsavat”
XƏBƏR LENTİ
11 Oktyabr 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ